つりどりみどり。

釣るし採るし観察するし撮影するし、なんなら文献も漁る。

Salmo Callarisの記載文が超長かった

これもまたPallasの記載した魚の話。まさかの続編。

USURKUMA

色彩変異のオショロコマを見に行く話を書いたとき、参考文献として「しれとこライブラリー④ 知床の魚類」のオショロコマの項を読み返していたわけだが、その中にこんな記述を見つけた。

動物学者大島正満さんが1961年に発表した論文「Dolly Varden Troutについて」の付記に「1811年発表のPallasの論文に、千島方面でusurkumaと呼ぶとある」という記述が見つかっただけで、(p19右段~p20左段)

んん?

Salmo curilusの記載文には、そんな記述なかったな?

どの魚のことだろう。

大島正満氏の論文

「しれとこライブラリー」が発行されたのが2003年だから、当該テキストが執筆されたのがそれより前。

かれこれ20年くらい経ってることになる。

引用文献リストがいちおうあるのでチェックしてみたが、大島正満氏の論文から孫引きするにとどまっており、引用文献にPallasの記載論文の情報は載っていない。

まあ1811年発表の論文って時点でZoographia Rosso-Asiaticaだろうけど。当時は手に入れるのが大変だったのだろう。

こうして考えると、BHLってとってもありがたい存在なんだな。

念のため、まずは直接の引用元である大島正満氏の論文をチェックしてみる。

図書館への複写依頼も覚悟していたけど、くだんの論文は検索をかけるとすぐに出てきた。横須賀市博物館の研究報告として書かれたものらしく、PDFがネット上に残っていた*1

日本語なので読むのは簡単だ。

ざっくり内容を書いておくと、このテキストは1961年(60年以上前!)当時のオショロコマに関する総説で、あまり目新しいことは書かれていない。というか、記載内容に時代を感じさせるところがチラホラ見られる。

例を挙げると、

・最近は「河川残留」にとって代わられた「陸封」という単語が出てくる

・河川残留型を「亜種」「陸封種」と位置付ける、

・オショロコマを科学者が害魚扱い

等々。

正直、分類や形態、生活史に関することは、最新の図鑑を読めばいいと思う。

閑話休題

今回探していたUsurkumaは、論文の最後に付け加えられた「附記 オショロコマの字義」の方にあった。こういう、昔の論文に時々見られるおまけ文ほど重要なヒントになったりするから面白い。

以下引用。

1811年にPallasがSalmo callaris(Zoogr, Rosso-asiat., III, 353, Behring Sea)として発表せるものは,後にSalvelinus malmaのシノニムとして抹消されたが、その記事のなかで,この種の地方名を挙げ, 千島方面ではUsurkumaと呼ぶと明記している。

なるほど。Salmo callarisね。

そしてやっぱZoographia Rosso-Asiaticaかー。

Salmo callaris

実はSalmo callarisという名前には覚えがあった。

前回訳した、Salmo curilusの次にあったやつである。

と、いうわけで、テキスト引用。

v52. SALMO Callaris. TAB. LXXIL fig. 5.

S. corpore teretiusculo rubro guttato, inferiore maxilla breviore resima subacuta, pinnis inferis rubris, albo marginatis dorsali duo-decimradiata , cauda subbifurca.

Salmo maxilla superiore breviore lunata, inferiore sursum reflexa, Steller.obs. MS.et Tilesius Mscrpt. cum tabula admissa.

? An Salvelinus Auctorum? Lin. syst. XII. I. p.511. sp. g.

? Umbla prima, Marsil. Danub. V. p. 82. tah. 28 fig. 2.

Salmo. radio primo in pinna ventrali analique albo, Bloch. pisc. germ. III. p. 149. n. 9. tab. 99.

Rossis ad Ochotam Malma, in -Camtschatca Golez plural. Golzy.

Lamutis Inta. Coraecis Uitywyt.

Camtschadalis Uilen, item Kuisitsch aliis Lemed, occidentalibus Ussin, Ukinzis Uiled.

Curilis Usurkuma.

 

In omni Russia et Sibiria desunt hi pisces , sed ex orientali Oceano copiosissimi flumina intrant. E sinu Ochotensi in fl. Ochotam et Kuchtui, in Camtschatca magnum fl. (BolscJuzja reka) et reliquos, imo in Insulis quoque versus Americam sparsis rivos adscendunt hybernaturi, tum quidem adhuc fere immaculati. Dicuntur autem in profundis fluviorum, millenariis agminibus torpere hyeme, donec vere redeunte mare repetant , a 10mo circiter usque ad 20mum Maji st. V. Saltu arduas quasvis cataractas superant, et e retibus ulnaribus exsultibus se subducunt. In lacum Curilicum fluvio Camtschatca vicinum non obstante altissima catarracta enituntur, et copiose in eo hybernant. Natant etiam velocissime, et nisi noctu, retia effugere norunt. Pascuntur autem praesertim ovulis variorum Truttaceorum, et immensum eorum numerum minuunt. Multi in fluviis et lacubus perennant, plerique vere ad mare revertuntur. Quum e mari adventant rubore et maculis carent et argenteo colore coruscant, adscensu torrentum sensim evadunt rubro maculosi , imo ventre et pinnis magis minusve rubescunt, quo rapidiores sunt rivi; unde in fluvio Bystraja Camtscliatcae ruberrimi observantur. In Esu non admodum sunt commendabiles, licet delicatissimi; dicuntur enim antiqua ulcera venerea et scorbutica a nimio usu hujus cibi recrudescere. Camtschadalis variae de hoc pisce fabulae: ita perhibent generari hos pisces a Lagopis violentia procellae in lacus projectis. Alia est fabula, pisces illos,  quum ad scaturigines fluviorum pervenere, in Citillos mutari , et rel. —

Descr. Corpus sesquipedale, tereti compressum, microlepidotum. Caput subtetragono - conicum, vertice plano , fossa supra oculos impresso; pone oculos ad nucham series duplex punctorum. Rostrum trochiforme, maxilla superiore in junioribus fornicata, in senioribus emarginata, pro recipiendo mucrone maxillae inferioris aetate sensim recurvato. Maxilla inferior longior, robusta, acutissima; dentes in utraque uncinulati , subacquales, etiam in palato et lingua. Lamina mystacea linearis, angusta; rictus late rescissus. Nares utraeque ovales. Oculi mediocres, iride aurea. Opercula branchiarum obtuse angulata; flabella branchiostega undecim lamellata. Linea lateralis dorso parallela, propiorque, versus nucham leviter adscendens. Pinnae pectorales et ventrales primo radio niveo; pectorales parvae, ruleates, radiorum 15. dorsalis rad. 11 and 12. Praeter fulcrum; adiposa angusta spathulata. P. ventralis ruberrimae rad. 9. appendice lineari, triquetra, dimidia fere longitudine pinnae. P. ani rubra rad. 10 praeter fulcrum; cauda fusca lunatim subexcisa rad. 19. Squamae corporis minutissimae, subtus vix conspicuae. Color fusco-coerulescens, subargentatus, in ventre albus, quando e mari juniors adventant pisces. Seniores magis fuscescunt, guttis magnis, vere primum pallidis, dein cinnabarinis sparguntur, et abdomen rubet, pinnaeque inferae evadunt ruberrimae. Longitudo descripti 1'. 5". 0'". capitis 3". oculos a rostro distat 10 1/2". pinna dorsi 7". haec ab adiposa 4''. 1'". inde ad caudam 2". caudae pinna 2". 2'". a summa mandibula ad p. ventrales 7". 5". longitudo appendicis 8 2/3'". inde ad p.

ani 3". 6". latitulo summa perpendic. corporis 3". — Caro albida, sed mora in fluviis aliquantum rubescit. Vertebrae 66.

Not. 1. Stellerus in annotationibus refert, circa in Lacu supra promontorium Kronok Camtschatcae, capi varietatem Callaridis bipedali majorem , omnibus partibus caeterum similem, sed magis teletes, ventricosiores, coloris lividi, sine argenteo nitore, ventre albo pinnis pectoralibus flavescentibus , ventralibus magis rubris, sed utrisque primo radio candidissimis, pinna ani cum fuscedine rubra, duobus radiis candidis; maxillae minus incurvae , lamellae membranae branchialis una pauciores. Hanc varietatem dicit gustu ventres Acipenserum referre, odore pernam fumo induratam, quali sapore et jusculum ex iis coctum. Nutrimento id adscribere voluit candidissimus Auctor, Credit Stellerus marinos anadromos hosce pisces non ultra tertium annum vivere, in lacu vero isto etiam plures annos adtingere. Juniores hujus varietates biennes et annuas 10 ad 14. pollices longas habuit, quarum pinnae inferae crant ruberrimae, maxilla inferior plus minusve producta. Dari etiam varietatem non in isto tantum, sed et in lacu insulae Caraga, perquam gracilem et paene ferrugineam, sine maculis, forma a solita alienissimam. Has putat esse hybridas, in lacu natas, aduteratione ovorum Callaridis a spermate Salmonis sanguinolenti, cujus speciei, multi in eosdem lacus, valde elato situ positos, inundatione quadam maris, simul cum Callaride perlata, ibidemque nunc ambo videntur propagare et subinde sexum miscere. Quod non absqne veri specie est.

N o t. 2. Quum toto, ab Europa usque in ukimam Sibiriam intervallo, nullibi in alpinis aquis Salvelini observatum sit vestigium, de idenlitate ejus cum Callari nostro incertus haereo, ideoque hunc icone et descriptione illustravi. Videtur tamen insequens species in Neva fl. a me observata, etiam esse degener vel Salmarini, vel Salvelini progenies, adeoque rem in suspenso relinquo, donec serior edocuerit aetas.

ぐっほぁ。

なげえッ!!

curilusより格段に長い。

こりゃ全文翻訳は一朝一夕にはできないな。

とりあえず、ざっくりと全体を見渡してみると…前半に、確かに”Curilis Usurkuma.”と書いてある。なるほど、クリル諸島、つまり千島列島ではUsurkuma、つまりオショロコマと呼んでいた、と。

で、少し後の方を読むと、“Longitudo descripti 1'. 5". 0'".”という記述がある。

「体長1フィート5インチ0リーニュ」つまり43cmくらい。

43cmのオショロコマとか言ったら、もう当然降海型といっていい。

ここからは勝手な憶測だけど、Pallasは千島列島のオショロコマの河川残留型と降海型を、それぞれ別種として記載したんだろうな。

一時期は両方ともSalvelinus malmaのシノニムとして扱われてたけど、最近になって千島や極東ロシアのオショロコマをmalmaとは異なる種として扱う動きが出てきたときに、先に記載されてたcurilusだけが復活したと。

ま、そんな感じじゃないでしょうか。

ちなみにcallarisの語源を調べてみたけど、どうもただの人名らしい。

だったらcurilusみたいな色々と因縁のある地名じゃなくて、そういうニュートラルな名前にしてほしかったなあ。語感もいいし。

 

しかし...訳すの重労働だなあ。どうしようか。

 

参考文献

大島正満. 1961, Dolly Varden Troutについて. 横須賀市博物館研究報告.自然科学: Science
report of the Yokosuka City Museum, No.6: 57-63

小宮山英重. 2003, 知床の淡水魚. 斜里町立知床博物館編, しれとこライブラリー④ 知床の淡水魚, 斜里町斜里町教育委員会, pp19-20

*1:「残っていた」という表現なのは、博物館のWebサイトから検索をかけても見つからない状態だったから。